Bestuursgericht toezicht op de semipublieke praktijk: Deel 1

In 3 delen leert u meer over bestuursgericht toezicht.
Volgende week deel 2.

Door Meike Bokhorst

Wat is bestuursgericht toezicht?

Bij het bestuursgerichte toezicht gaat de externe toezichthouder met bestuurders het gesprek aan over hun bestuurlijk vermogen, handelen, governance of kwaliteitszorg. Mede op basis daarvan kan de toezichthouder beoordelen welke toezichtintensiteit en interventies nodig zijn. Bestuursgericht toezicht werkt indirect, omdat het naar de bestuurlijke randvoorwaarden kijkt voor kwaliteit en continuïteit van dienstverlening. Het bestuursgerichte toezicht is een semipublieke toezichtvorm aangezien semipublieke instellingen in Nederland een grote mate van autonomie hebben om hun instellingen te besturen. Die autonomie vergt publieke verantwoording om te voorkomen dat de instellingen het publiek vertrouwen beschamen of publieke middelen verspillen.

De trend richting bestuursgericht toezicht past bij een ontwikkeling waarbij de rol van de overheid verschuift richting metagovernance: sturing op de netwerken en bestuurders die direct bestuurlijke verantwoordelijkheid dragen voor publieke diensten (Kooiman & Jentoft 2009). De rol van de inspectie als meta-governor past bij de ontwikkeling in veel publieke sectoren, waarbij de uitvoerende organisaties meer autonomie en keuzeruimte hebben gekregen. Om dan toch te kunnen instaan voor kwaliteit van dienstverlening is zorg voor ‘bestuurlijk of professioneel vermogen’ (Noordegraaf, Van Loon, Heerema, & Weggemans 2015) en ‘besturing van autonomie’ (Hooge 2013) van belang. Bestuursgericht toezicht is een toezichtvorm die de semipublieke toezichthouders ontwikkelen naast of in aanvulling op andere toezichtvormen.

Vormen van semipubliek toezicht:

	Omgevings-gericht toezicht (waarden)	Bestuursgericht toezicht (processen)	Risicogericht toezicht (uitvoering)	Stelseltoezicht   (uitkomsten)
Woning-corporaties	Verzelfstandiging > Transparantie & Verantwoording	Fit en propertest Governance-inspectie	Financiën en bedrijfsvoering	Themaonderzoek Staat van de volkshuisvesting
Zorg-instellingen	Zelfregulering & Markttoezicht > Transparantie	Toezicht op goed bestuur	Veiligheid en kwaliteit	Themaonderzoek
Onderwijs- instellingen	Autonomie > Verantwoording & Responsiviteit	Schoolplan & Zelfevaluatie	Onderwijskwaliteit, financiën en bestuurlijk handelen	Staat van het Onderwijs

Het bestuursgericht toezicht kan zich op verschillende aspecten richten (Bokhorst et al. 2018):

• toezicht op bestuurlijk vermogen: openheid en diversiteit van het wervings- en selectiebeleid, fit and proper-test, integriteitseisen, bestuurlijke aansprakelijkheid, ontslagbevoegdheden;
• toezicht op bestuurlijk handelen: monitoring van de samenstelling van en de groepsdynamiek in de boardroom, meldplicht van de raad van toezicht bij risicovol gedrag en vermeende misstanden;
• toezicht op ‘goed bestuur’/governance: besturing van de organisatie, financiële continuïteit, werking van checks and balances, stakeholdermanagement;
• toezicht op bestuurlijke kwaliteitszorg: (zelf)evaluaties, visitaties, instellingsaudits.

Aspecten van bestuursgericht toezicht per toezichthouder:

Toezicht op:   Toezicht door:	bestuurlijk vermogen	bestuurlijk handelen	besturing en governance	bestuurlijke kwaliteitszorg
Autoriteit Woningcorporaties	Fit en propertest	Onderzoek cultuur en gedrag	Governance-inspectie, relatie intern en extern toezicht	Themaonderzoek
IGJ	Geen bevoegdheden	Geen bevoegdheden	Themaonderzoek	Systeemtoezicht veiligheid en kwaliteit
IvhO	Geen bevoegdheden	Onderzoek bestuurlijk handelen	Relatie intern en extern toezicht	Zelfevaluatie en bestuursgesprek

Dr. Meike Bokhorst en Prof. dr. Lisette van der Hel zijn de keynotespeakers tijdens de geheel nieuwe HCB Studiedag ‘Toezichtstrategieën in de praktijk 2020’ die online plaatsvindt op 2 december 2020 vanuit het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs. Georganiseerd door het Haags Congres Bureau.

Meer leren over Tools in Toezicht? Volg 10 november online de nieuwe editie van het Nieuwspoort Seminar Toezicht in Transitie van het Haags Congres Bureau. Met praktijkbijdragen door oa Dr. Katy de Kogel over het toezicht met technologie op delinquenten.