Persoonlijk leiderschap: op je eigen manier de regie in handen nemen

Hans van der Loo

Leiderschap is een populair thema. Er zijn ruim 90.000 boeken over geschreven en het aantal links op Google bedraag bijna 2,5 miljard. Daarbij valt op dat het maar al te vaak gaat over leiderschap als functie of positie. De advertenties voor leiderschap ontwikkelingsprogramma’s zijn in dit verband veelzeggend: vrijwel altijd gaat het om mensen die al een leidende positie vervullen ofwel dit in de toekomst proberen te bereiken. Je kunt ook heel anders tegen leiderschap aankijken: leiderschap is dan niet zozeer een positie, maar een rol en een verantwoordelijkheid. Het gaat dan niet zozeer om de positie die je inneemt, maar om het gedrag dat je vertoont. In dat laatste geval spreken we van persoonlijk leiderschap. Persoonlijk, omdat iedereen er een eigen draai aan geeft, maar ook omdat je het anderen gunt om de door jou vertoonde leiderschapskwaliteiten aan te leren. Persoonlijk leiderschap is niet exclusief, maar inclusief. Leiderschap als positie – de leider als leidinggevende – is gebaseerd op macht. Persoonlijk leiderschap op kracht. Positioneel leiderschap creëert volgers, persoonlijk leiderschap zorgt voor de groei van nieuwe leiders,

Waarom is leiderschap van belang? Omdat we in een tijd van snelle en radicale veranderingen leven. Leiders gedijen in zulke omstandigheden. Dynamiek, onzekerheid en verwarring zijn de voedingsbronnen van leiderschap. Voor managers geldt precies het tegenovergestelde: die zijn gericht op het creëren van orde en stabiliteit. Oorspronkelijk stamt het woord ‘management’ dan ook af van het Franse manege oftewel paardenstal. Managers zijn paardenmenners. En als je in het woord ‘manege’ die ‘a’ en ‘e’ omdraait krijg je het woord ‘ménage’: huishouden. Managers zijn dus een combinatie van paardenmenners en huishouders. Zij zorgen ervoor dat de boel op orde blijft. Leiders doen precies het tegenovergestelde. Afkomstig van het oud-Engelse ‘lithan’ verwijst het naar ‘reizen’ en ook naar ‘op kop gaan’. Leiders zorgen niet zozeer voor stabiliteit, maar ze gedijen bij verandering. Ze proberen fysieke, maar ook mentale grenzen te verkennen en te doorbreken. Nu we dit weten, is ook meteen duidelijk waarom er tegenwoordig zoveel over leiderschap wordt gezegd en geschreven. We leven in een uiterste veranderlijke, bijna vloeibare wereld. Vastigheden en vanzelfsprekendheden staan voortdurend ter discussie. De omstandigheden veranderen vaak waar je bij staat. Dit alles stelt een manager vaak voor onoverkomelijke vraagstukken. In een poging om te controleren wat niet langer onder controle is, proberen zij allerlei procedures en systemen te bedenken, die vaak niet meer dan schijnzekerheid bieden. Het alternatief hiervoor: een sterker beroep doen op het persoonlijk leiderschap. Mensen de regie in eigen hand te geven. En ook anderen – in het geval van kinderopvang: piepjonge mensen in wording, met een hopelijk gelukkige toekomst voor zich – de eer gunnen om dat te doen.

Dat laatste klinkt makkelijk, maar dat is het in de praktijk zeker niet. Persoonlijk leiderschap is een moeilijke opgave, die je slechts met vallen en opstaan leert. Dat laatste is belangrijk, want er wordt ook vaak gedacht dat je leiderschap niet kunt leren, omdat het aangeboren zou zijn. Dat is onzin. Hoewel de een genetisch beter is toegerust om bepaalde leiderschapskwaliteiten te vertonen dan anderen, bestaat er niet zoiets als een leiderschapsgen. Leiderschap kun je ontwikkelen. Hoe dan? Door je dagelijks een paar simpele vragen voor ogen te houden en die voor jezelf te beantwoorden. Bij dit laatste mag je je natuurlijk wel laten helpen door anderen. Graag zelfs, want persoonlijk leiderschap mag nooit uitmonden in navelstaarderij. Door gesprekken en interactie met anderen leer jezelf pas goed kennen. De vragen die je jezelf kunt stellen, luiden als volgt:

• Waar wordt ik enthousiast van? Wat geeft mij een positief gevoel van zelfvertrouwen en autonomie?
• Waar wil ik heengaan? Wat zijn mijn ambities die ik wil realiseren?
• Wat zijn mijn drijfveren en waar ben ik sterk in? Maar ook: wie kan mij daarbij ondersteunen en op welke manier zou ik graag met anderen willen samenwerken om dagelijks optimaal te presteren?

Het beantwoorden van deze vragen leidt er automatisch toe dat je de energie krijgt om je persoonlijk leiderschap in de gewenste richting te ontwikkelen. Als je dat lukt, ben je ook in staat om te doen waar het met name ook om draait: anderen in de gelegenheid stellen om ook hun persoonlijk leiderschap te ontwikkelen. In een veranderlijke, soms gevaarlijke maar vaak ook uitdagende wereld als de onze kun je daar niet vroeg genoeg me beginnen!

Hans van der Loo is mede-oprichter van betterday (gericht op versnelde gedrags- en cultuurverandering) en EnergyFinder (gericht op het activeren van mensen en teams in organisaties). Hij schreef tientallen boeken, met als meest recente, samen met Patrick Davidson geschreven ‘Werkvuur’ over hoe energieke mensen en teams positieve impact maken.

Meer leren van Hans van der Loo? Kom 20 november naar ‘De Nationale Directeurendag Kinderopvang en Basisonderwijs 2019 – Groeien in Leiderschap’ in Perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. Georganiseerd door het Haags Congres Bureau i.s.m. Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang.