Het online platform als megafoon

Janine Janssen, Marit Hogervorst, Nathalie Denie e.a. , ‘Het online platform als megafoon’, PROCES 2022, p. 196-212

1. Inleiding

Onlineaanvallen, zoals haatberichten of bedreigingen, hebben ingrijpende gevolgen voor slachtoffers. Zij ervaren emotionele stress en vrezen voor hun persoonlijke veiligheid. Ze zijn bang dat de onlinehaat en -bedreigingen zich óók zullen gaan voordoen in de offlinewereld.1 Onlinegeweld kan leiden tot vergelijkbare angstgevoelens als die veroorzaakt worden door geweld in de offlinewereld.2 De wetenschappelijke literatuur over mannelijke en vrouwelijke professionals die slachtoffer zijn van onlinehaat is, zeker in Nederland, tot op heden schaars. De Nederlandse onderzoeken richten zich vooral op journalisten en politici als doelwit.3 Deze onderzoeken hebben vaak een anekdotisch karakter en maken geen vergelijking tussen de berichten gericht aan mannen en aan vrouwen. Het in dit artikel gepresenteerde onderzoek heeft ten doel meer kennis en inzicht te verkrijgen in mogelijke verschillen tussen de onlineberichten die over mannelijke en over vrouwelijke professionals worden geplaatst, de achtergronden ervan, hoe deze aanvallen worden ervaren door de slachtoffers en wat de motieven van de verzenders kunnen zijn.4 Onlineberichten over diverse professionals zijn onderzocht: politici, burgemeesters, wetenschappers en advocaten. De centrale vragen voor het onderzoek luidde:

Verschillen de onlineaanvallen die vrouwelijke professionals ontvangen van de berichten die mannelijke professionals ontvangen, welke impact hebben zij op de professionals en wat zijn de achtergronden van verzenders en ontvangers?

In paragraaf 1 wordt stilgestaan bij het theoretisch kader. In de tweede paragraaf wordt de methodologie beschreven. Vervolgens worden in paragraaf 3 de resultaten weergegeven. Het artikel wordt afgesloten met een conclusie en punten voor discussie.

1. Theoretisch kader

1.1 De ontvangers: de zichtbaarheid en toegankelijkheid van professionals

Het internet maakt personen op grotere schaal zichtbaar en toegankelijk dan in de offlinewereld het geval is. Directe vormen van communicatie, zoals het gebruik van e-mail of Skype, en tweeten (een bericht plaatsen op het sociale mediaplatform Twitter) leiden daarbij tot een verhoogd risico op onlinebedreiging en cyberstalking.5 Professionals zoals burgemeesters, wetenschappers en advocaten zijn online vaak goed zichtbaar en benaderbaar. Dit komt omdat professionals vaak zelf actief zijn, bijvoorbeeld op een platform als Twitter, maar ook door nieuwsberichten of -artikelen die aandacht aan hen besteden. Op een sociaal mediabericht dat geplaatst is door een professional kan doorgaans direct gereageerd worden. Onder onlinenieuwsberichten en -artikelen die over professionals geschreven worden kan meestal een reactie geplaatst worden. Tot slot bieden veel sociale mediaplatformen de mogelijkheid om een gebruiker een privébericht te sturen. Het internet heeft professionals dichter naar de het publiek gebracht, waardoor eerdere barrières zijn verdwenen.6

1.2 Gender

De gender role theory stelt dat verschillen in gedrag tussen mannen en vrouwen7 het gevolg zijn van sociale rollen.8 Van vrouwen wordt verwacht dat ze rollen vervullen die meer in dienst staan van de gemeenschap. Eigenschappen die hiermee geassocieerd worden zijn; vriendelijk, onzelfzuchtig en verzorgend zijn. Van mannen, daarentegen, wordt verwacht dat zij autonome rollen vervullen, die onafhankelijkheid, dominantie en assertiviteit vergen.9 Mannen en vrouwen worden veelal beloond als zij zich naar hun genderrol gedragen, en gestraft als zij dit niet doen. Het bekrachtigen van gedrag kan expliciet plaatsvinden, in de vorm van een verbale afkeuring, maar ook subtiel, zoals door lachen of fronsen.10 Deze mechanismes kunnen leiden tot een selffulfilling prophecy, waarbij mensen zich gaan gedragen naar wat van hen verwacht wordt, wat de genderrollen in stand houdt.11

Lees verder via bjutijdschriften.nl

Leren en reflecteren als burgemeester, wethouder, hoofd van politie, officier van justitie en hoofd OOV op veiligheidsthema’s als cybercime, maatschappelijke onrust en ondermijning? Kom vanaf 9 februari 2023 naar de HCB Collegereeks ‘Veiligheid, recht en bestuur – Burgers, bedrijven en veiligheid’ in Den Haag georganiseerd door het Haags Congres Bureau. Met oa prof. dr. Bob Hoogenboom, prof. dr. Jon Schilder en prof. dr. Janine Janssen.