Blog Paul van Dijk – Kijken of blussen?

Minister Jetten wil niet langer aan de zijlijn staan om aan te moedigen, maar actief ingrijpen om klimaatverandering tegen te gaan en verduurzaming te versnellen. Zijn collega De Jonge wil regie en heeft het woord “woningmarkt” ingeruild voor “volkshuisvesting”. Minister Kuipers streeft naar een actieve overheidsrol in de gezondheidszorg en minister Wiersma wil directer sturen in het onderwijs. Het is duidelijk: het huidige kabinet wil (weer) aan het roer staan van de samenleving. Wat betekenen deze politieke aspiraties voor het toezicht?

Twee voorbeelden laten zien dat de Haagse ambities niet ongemerkt aan het toezicht voorbij gaan:

Onlangs liet minister Wiersma weten dat de nieuwe sturingsfilosofie ook consequenties heeft voor de Inspectie voor het Onderwijs. Zij “zit weer dichter op de scholen in plaats van primair op de besturen; zij krijgt beter zicht op wat er gebeurt op schoolniveau, doordat zij vaker contact heeft met alle scholen”.

Minister Jetten wilde vorig jaar de ACM betrekken bij het prijsplafond voor energie en vroeg om een advies over redelijke marges voor de leveranciers. Tot in de Tweede Kamer zei de toezichthouder helaas niet aan het verzoek te kunnen voldoen, vanwege “inhoudelijke en praktische bezwaren”.

De verleiding is groot deze voorbeelden te gebruiken in de onafhankelijkheidsstrijd van het Nederlandse toezicht. In dat kader kunnen verschillende vragen worden gesteld. Als het kabinet meer wil sturen, stuur je dan als toezichthouder mee? Of doe je dat pas als de wet je daartoe dwingt? In hoeverre wil je een instrument van beleid zijn? En hoe bewaak je zowel je onafhankelijkheid als een optimaal samenspel tussen beleid en toezicht?

Achter deze vragen is ook een andere invalshoek te kiezen. De huidige politieke ambities komen immers niet uit de lucht vallen. Ze zijn een gevolg van wat de pessimisten crises en de optimisten maatschappelijke opgaven noemen. Het land blijkt, in tegenstelling tot eerdere berichten, nog lang niet af, er is juist heel veel te doen, op verschillende terreinen, en het is alle hens aan dek. Nu de verhoudingen tussen overheid en samenleving veranderen, mag ook de vraag worden gesteld wat we mogen verwachten van het toezicht.

Het is interessant dat verschillende markttoezichthouders een rol voor zichzelf zien weggelegd op het terrein van verduurzaming. Zo wil de ACM bijdragen aan een “duurzamere economie voor mens, dier en milieu”. De AFM moedigt financiële instellingen aan om hun rol te vervullen bij de transitie naar een duurzame samenleving en ook bij DNB staat verduurzaming hoog op de agenda.

Nederlandse toezichthouders zien zichzelf als oplossers van problemen, welke bijdrage willen zij – van rijksinspecties tot markttoezichthouders, van lokaal tot landelijk – leveren aan de opgaven van deze tijd? En wat betekent dat voor hun aanpak? Richten zij zich op hedendaagse risico’s, of verplaatst hun focus zich van risico’s naar kansen: van slechte dingen bestrijden naar iets goeds bereiken? En hoe werken zij samen met elkaar, maar ook met partners in de (beleids)keten en samenleving?

We verlangen geregeld een visie van de politiek, maar wat is hierop eigenlijk de visie van het toezicht? Toezichthouders zouden zichzelf, de politiek, maar vooral ook de samenleving een dienst bewijzen als zij laten zien waar zij voor gaan. Zie je toe of draag je bij, blijf je kijken of blus je mee?

Paul van Dijk

Wilt u meer weten en meepraten over de rol van de toezichthouder bij veranderende verhoudingen tussen markt en overheid? Kom dan op 24 mei naar het HCB Seminar ‘Toezicht in Transitie 2023 – De rol van de toezichthouder bij veranderende verhoudingen tussen markt en overheid’. Sprekers zijn o.a. Angeline van Dijk, inspecteur-generaal van Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) en Martijn Snoep, bestuursvoorzitter Autoriteit Consument & Markt (ACM). Meer informatie vindt u op de site van het Haags Congres Bureau.