Zijn we onderweg naar haat versus liefde, wantrouwen versus vertrouwen, angst versus hoop?

Nu Trump tot president van de VS is gekozen bestaat het gevaar van een samenleving die wordt geregeerd door frustratie, egoïsme, angst en boosheid in plaats van sympathie, samenwerking en constructieve dialoog.

Trumps uitingen van extreem gedrag en zijn extreme standpunten doen het ergste vrezen. Het is de reflectie van agressief gedrag in de samenleving dat we zien bij scheldpartijen op internet, verdachtmakingen door politieke leiders zoals Wilders, Trump of organisaties zoals Geen Stijl, beschuldigingen en oproepen tot geweld door leiders zoals Poetin of Erdogan, en extreem fysiek  geweld bij organisaties zoals IS. Het lijkt erop dat de redelijkheid het verliest van het extremisme. Oproepen van mensen zoals Merkel, Obama of Paus Franciscus lijken aan dovemansoren gericht. Het goede en mooie dat mensen voor elkaar doen of met elkaar delen krijgt weinig aandacht. Concurrentie en strijd is thans in de mode. Het beest van geweld en strijd dat in mensen huist en door redelijkheid en harmonie wordt getemd, lijkt losgelaten, De geschiedenis wijst uit dat mensen in staat zijn om anderen genadeloos pijn te doen en te beschadigen als het voor de zogenaamde goede zaak is, of als het om echt of opgeroepen zelfbehoud gaat.

Angst of een redelijk perspectief

Velen lijken te leven in een wereld van angst. Men vreest dat invloeden van buitenaf het leven zal verstoren. Dan handelen mensen al gauw als gekrenkte wezens die van zich afbijten. Anderen wanen zich een god in eigen wereld, die zijn macht kan aanwenden om alles dat niet aan zijn normen voldoet genadeloos af te straffen.

In beide gevallen wordt de weg naar het open en redelijk debat afgesloten. In plaats daarvan worden keuzes gemaakt op basis van onderbuikgevoelens en emoties.

De vraag is of er nu en in de toekomst nog ruimte is voor bemiddelende leiders of politici, zoals Merkel, Dijsselbloem of Obama. Als dat niet zo is, neemt het risico toe dat we afstevenen op nieuwe, ernstige conflicten of grote oorlogen. Opportunistische en krijgszuchtige leiders kunnen oproepen tot gewapende strijd, zoals een eeuw geleden toen in 1914 heel Europa werd ondergedompeld in een euforisch oorlogsenthousiasme (Wibaut Kieft).  

Er valt de komende maanden nog heel wat te kiezen!

Eurofielen hopen dat de kracht van één Europa groter is dan het verlangen naar de oude nationalistische staten. De optimisten gingen er van uit dat de nieuwe communicatietechnologie, die voor vrijwel iedereen beschikbaar is de wereld zodanig zou ontsluiten dat mensen ook mondiaal zouden gaan denken en handelen.  De wereld is ieders achtertuin geworden en dus zijn wij allen wereldburgers. Mensen zouden inzien dat in deze wereld, om een beetje vreedzaam en ordelijk samen te leven, afspraken gemaakt moeten worden, zowel Europees als mondiaal. Die afspraken betreffen onder meer basale mensenrechten, de wijze waarop staten en volken met elkaar omgaan, en transacties die we met elkaar aangaan.

De werkelijkheid is echter dat we onze buren eerder wantrouwen dan vertrouwen. Velen menen dat er zekerheden van hen worden afgepakt, dat men door de overheid en andere machtige instanties aan zijn lot wordt overgelaten. Dat geldt zeker voor mensen die werkeloos worden, bijstandsgerechtigden, chronisch zieken en gehandicapten en een fors deel van de gepensioneerden. Deze laatste groep heeft weliswaar meer vermogen dan andere leeftijdsgroepen, maar ziet dat eerder gegeven garanties op een waardevast pensioen niets waard zijn. Het wantrouwen in de leiders, maar ook in andere sociale of culturele groepen neemt toe. Er is een toenemende kloof tussen oud en jong, geschoolden en ongeschoolden, mensen met een Nederlandse en een migratieachtergrond, mensen die mondiaal zijn georiënteerd en mensen die zich thuis voelen in besloten gemeenschappen.

Onder mensen die zich aan hun lot voelen overgelaten zijn veel proteststemmers die worden weggezet als bekrompen, domme, kortzichtige provincialen. Maar deze mensen zijn vooral bezorgd over hun toekomst. Dit zegt iets over hoe kwetsbaar mensen zich voelen als ze moeite hebben met zich een plek te  verwerven in de snel globaliserende wereld.

Welke politieke leiders en partijen nemen in Nederland constructief verantwoordelijkheid voor verweesde groepen mensen, om te voorkomen dat er een brede antistemming ontstaat? Om kiezers te winnen lijkt het aantrekkelijk om als politieke partij mee te doen met het spel van zondebokken aanwijzen en aansturen op een tweedeling in de samenleving. Maar om de samenleving niet uiteen te laten vallen hebben we nu leiders nodig die de brug slaan tussen de voortdenderende globalisering en het verlangen naar een veilige thuishaven. Als we het sociale hoopvolle niet bevechten regeert conservatief denken en het anderen uitsluitend pessimisme. We hebben behoefte aan nieuwe positieve gemeenschapsbewegingen. Hier ligt een grote uitdaging, en misschien valt Trump als het er op aan komt nog wel mee.

Raf Daenen, PvdA Oirschot