‘Verandering geen reden tot somberheid’ – Verslag van het HCB Seminar Toezicht in Transitie 2023

Door: Renée van Marrewijk, redacteur VL-Nieuws

Een zaal vol toezichthouders heeft zich bij Perscentrum Nieuwspoort verzameld voor het jaarlijkse HCB Seminar Toezicht in Transitie. Daar buigen zij zich over de vraag wat de veranderende verhouding tussen markt en overheid betekent voor het toezicht.

Het Toezicht in Transitie Seminar is een jaarlijks terugkerend seminar van het Haags Congres Bureau. Hier komen toezichthouders en andere belangstellenden samen om in discussie te gaan over de vraag hoe het toezicht in Nederland nog beter kan.

De editie van dit jaar heeft een net iets ander thema dan normaal, zegt dagvoorzitter Paul van Dijk. De focus ligt bij deze editie op een andere transitie, de veranderende verhouding tussen markt en overheid, en wat dat betekent voor een toezichthouder. “Dus het gaat eigenlijk vooral over wat er om de toezichthouder heen gebeurt.”

Spreker Martijn Snoep bijt de spits af. De zaal bij de tijdelijke Tweede Kamer is volgestroomd met deelnemers, hun notitieboekjes in de aanslag. Snoep is bestuursvoorzitter van de Autoriteit Consument & Markt (ACM). Hij heeft in zijn werkzame leven vooral privatisering meegemaakt, zegt hij. “Weg met die overheid. Maar de crisis van 2008 was echt een wake-up call.”

Inmiddels bevinden we ons in een situatie waarin zowel de overheid als bedrijven niet worden vertrouwd, zegt hij. De burger is in die verhouding een soort “consument van het toezicht” geworden, die vooral nuttig wordt bevonden in slechtere tijden.

Toch is dat geen reden voor pessimisme, volgens Snoep. “Als toezichthouder moet je als bamboe in de wind zijn, een beetje meebewegen met de ontwikkelingen, maar zonder te breken. Verandering is dus nog geen reden tot somberheid.”

Vervolgens is het woord aan Meike Bokhorst, senior wetenschappelijk medewerker bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en senior onderzoeker toezicht en bestuur aan de Universiteit Utrecht. Zij kan meteen inhaken op de woorden van Snoep, want wie is die burger die consument van de toezichthouder is geworden? Weten toezichthouders ook sociale minima voldoende te bereiken?

Bokhorst vraagt zich hardop af wat de rol van een toezichthouder bijvoorbeeld is wanneer een energietoeslag te laat wordt uitbetaald. Ze benadrukt dat er in de afgelopen jaren nieuwe groepen zijn ontstaan die behoefte hebben aan toezichthouders. “We kunnen het ons dus niet veroorloven om naar consumenten als een homogene groep te kijken.”

Een vraag die vaak wordt gesteld tijdens het seminar, is wat een toezichthouder moet doen wanneer er nog geen regelgeving is rond een bepaald onderwerp. Angeline van Dijk is Inspecteur-Generaal bij de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI), voorheen bekend als Agentschap Telecom. Van Dijk zegt dit dilemma vaak tegen te komen in haar werk. “Wij moeten heel vaak handelen zonder kaders, want regelgeving rond digitale infrastructuur komt vaak te laat.” Volgens haar is het in zo’n positie juist belangrijk om je verantwoordelijkheid als toezichthouder te nemen en samen te werken met andere partijen.

Dat laatste is makkelijker gezegd dan gedaan, vindt Karin van Wingerde. Zij is hoogleraar Corporate Crime and Governance aan de Erasmus Universiteit. “Samenwerking is belangrijk, maar ook moeilijk. Het vraagt tijd en capaciteit, maar ook het vermogen om te kunnen omgaan met andere belangen.”

Tegelijkertijd ziet ze, net als Meike Bokhorst, dat publieke belangen soms naar de achtergrond dreigen te verdwijnen. Volgens Van Wingerde moet de maatschappij ook meer worden gezien als actieve deelnemer in het toezicht.

Paul van Dijk wil, net voor de deelnemers in groepjes uiteengaan, nog een “knuppel in het hoenderhok gooien”. Waar halen toezichthouders het recht of het lef vandaan om eigen keuzes te maken. Zij hechten sterk aan hun eigen onafhankelijkheid, maar moet de politiek zich niet juist meer gaan bemoeien met het toezicht?

Het ochtendprogramma geeft genoeg stof tot nadenken voor de drie casestudies die na de lunch besproken worden: de Kansspelautoriteit, Arbeidsinspectie en ACM pitchen hun dilemma’s bij deze cases, waarna de toezichthouders hierover met elkaar in gesprek gaan.

De veranderende verhoudingen tussen overheid en markt leiden ook tot veranderingen in het toezicht. Voor toezichthouders is telkens de vraag hoe zij zich moeten opstellen. Tien jaar na “Toezien op publieke belangen” van de WRR is daarbij een belangrijke vraag hoe burgers hierbij kunnen worden betrokken.

Misschien een mooi thema voor een volgende editie van dit jaarlijks HCB Seminar?

Op 20 november 2024 organiseert het Haags Congres Bureau weer het jaarlijks HCB Seminar Toezicht in Transitie. Tijdens deze geheel nieuwe 8e editie van ons jaarlijkse HCB Seminar Toezicht in Transitie gaan we met elkaar analyseren waar versterking gewenst is, hoe je die versterking kunt bewerkstelligen en welke bestuurskundige kaders daarbij zouden kunnen helpen.