Veiligheid in Nederlandse penitentiaire inrichtingen

Esther van Ginneken. (2024). Veiligheid in Nederlandse penitentiaire inrichtingen. Tijdschrift voor Criminologie (66) Online First.

Een kerntaak van de Dienst Justitiële Inrichtingen is om de veiligheid te bewaren binnen de muren van de penitentiaire inrichtingen (PI’s). Geweldsincidenten vormen een bedreiging voor de veiligheid van personeel en gedetineerden. Het doel van dit onderzoek is om vanuit managementperspectief inzicht te geven in de aard en omvang van geweld en andere veiligheidsproblematiek in Nederlandse PI’s, de gepercipieerde aanleiding van geweldsincidenten en de beheersing van veiligheidsproblemen.

Dit onderzoek is gebaseerd op interviews met 45 directieleden. In het algemeen kan worden gesteld dat een veiligheidsgevoel gepaard gaat met een groot veiligheidsbewustzijn onder directeuren. Een belangrijke bevinding is dat voortgezet crimineel handelen vanuit detentie (VCHD) en de daaraan gerelateerde dreiging van ernstig geweld worden gezien als groot veiligheidsprobleem in PI’s voor mannen, maar dat het tegelijkertijd moeilijk is om deze dreiging te objectiveren. Deze bijdrage gaat daarom nader in op de betekenis en het belang van veiligheidsbeleving. Ook andere veiligheidszorgen komen aan bod, zoals psychiatrische problematiek en de bescherming van mensen met een zedenachtergrond.

Inleiding
Het Nederlandse gevangeniswezen telt 25 penitentiaire inrichtingen, die samen gemiddeld 8.621 gedetineerden huisvesten. De jaarlijkse instroom van nieuwe gedetineerden ligt rond de 27.000, waarvan het merendeel niet langer dan een paar maanden in detentie verblijft.1 Tijdens hun detentie is de zorg voor gedetineerden aan de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) toevertrouwd. De organisatie is niet alleen verantwoordelijk voor beveiliging van de maatschappij, maar ook voor de veiligheid en het welzijn van gedetineerden en medewerkers. Zowel de externe beveiliging als de interne veiligheid is een constant aandachtspunt voor DJI. In 2023 bracht DJI de volgende zorgen onder de aandacht van de Tweede Kamer: (1) er zijn steeds meer gedetineerden met een zorgbehoefte; (2) de groep gedetineerden met een hoog veiligheidsrisico groeit; en (3) personeelstekort zet de taakuitoefening onder druk.2 Deze zorgen worden onderschreven door resultaten van een enquête van vakbond FNV onder 1.839 medewerkers van DJI; hieruit komt naar voren dat medewerkers ervaren dat intimidatie door gedetineerden toeneemt, dat de doelgroep verhardt, en dat gedetineerden hun criminele activiteiten voortzetten vanuit detentie (voortgezet crimineel handelen vanuit detentie, oftewel VCHD).3
In de huidige studie wordt licht geworpen op deze onderwerpen vanuit een managementperspectief, om inzicht te geven in de zorgen, afwegingen en dilemma’s van directieleden, die een grote verantwoordelijkheid hebben voor het bewaren van de orde en veiligheid in penitentiaire inrichtingen (PI’s). Allereerst worden objectieve en subjectieve veiligheid gedefinieerd. Vervolgens bespreek ik de huidige status van onderzoek naar veiligheid in gevangenissen, waarin nog weinig aandacht is voor het belang van subjectieve veiligheid, en daarna de methode en bevindingen van het onderzoek naar veiligheidsproblematiek gepercipieerd door directieleden van Nederlandse PI’s. Tot slot reflecteer ik in de discussie op het concept subjectieve veiligheid en aandachtspunten en aanbevelingen naar aanleiding van het huidige onderzoek.

Lees verder via bjutijdschriften.nl