Strafrechtelijk optreden tegen wegblokkades en het recht op vreedzame betoging: het EHRM in Kudrevičius t. Litouwen

mr. dr. L.A. (Marloes) van Noorloos, ‘Strafrechtelijk optreden tegen wegblokkades en het recht op vreedzame betoging: het EHRM in Kudrevičius t. Litouwen’, Boom Strafblad 2023-6, p. 291-297

1. De problematiek: demonstraties en het strafrecht
Even was daar de angst dat met de komst van sociale media het fysiek demonstreren in de openbare ruimte een reliek uit het verleden zou worden: waarom zouden burgers nog de straat op gaan als ze ook met één klik kunnen protesteren vanuit hun luie stoel? Anno 2023 blijkt het tegenovergestelde het geval. De klimaatprotesten, Black Lives Matter, de boerenprotesten, de ­coronaprotesten, het woonprotest… Sinds 2013 is het aantal demonstraties meer dan verdubbeld, zo blijkt uit onderzoek van Investico en De Groene Amsterdammer in 18 Nederlandse gemeenten.1 In Amsterdam ging het aantal demonstraties zelfs van 260 in 2013 naar 1510 in 2022. Ook protestacties zoals wegblokkades of bezettingen van gebouwen kunnen als demonstratie gelden; dergelijke burgerlijke ongehoorzaamheidsacties zijn met name sinds 2019 sterk toegenomen. Tegelijkertijd is het recht om te demonstreren de afgelopen jaren steeds verder in de knel gekomen, zo stellen maatschappelijke organisaties zoals het Public Interest Litigation Project2 en Amnesty,3 evenals de Nationale ombudsman.4 ­Demonstranten krijgen vaker te maken met beperkende voorschriften of zelfs verboden, die op gespannen voet staan en soms regelrecht in strijd zijn met artikel 11 EVRM. Uit het onderzoek van Investico en De Groene blijkt bovendien dat de politie bij demonstraties meer arrestaties en geweld gebruikt, met name vanaf de ­coronapandemie – maar ook na de acute fase van de pandemie is de mate van geweld hoog gebleven.5 Dat laatste heeft overigens ook te maken met de mate van geweld vanuit sommige groepen demonstranten en met het feit dat een onderbezet politiekorps zich moet verhouden tot de sterke toename in het aantal demonstraties.6
Het is dan ook niet verrassend dat de rol van het strafrecht bij demonstraties en burgerlijke ongehoorzaamheidsacties weer in de aandacht is komen te staan.7 Dat is ook terug te zien in de Nederlandse rechtspraak; zo veroordeelde de rechtbank Amsterdam in 2023 zeven personen voor opruiing tot het blokkeren van de A12.8 Daarbij valt op dat één arrest van het EHRM vrij regelmatig terugkeert in de Nederlandse rechtspraak en in de nationale en internationale literatuur: het arrest van de Grote Kamer van het EHRM in Kudrevičius e.a. t. Litouwen uit 2015.9
Deze uitspraak zal bij de meeste (strafrecht)juristen niet direct een belletje doen rinkelen, zoals andere arresten in dit nummer van Boom Strafblad dat wel doen. Toch is het goed om eens bij deze uitspraak stil te staan, omdat die bij uitstek gaat om de rol van het strafrecht bij maatschappelijk protest: een van de meest belangwekkende maatschappelijke en daarmee ook juridische thema’s van dit moment.

Lees verder via bjutijdschriften.nl

Meer leren over online gebiedsverboden, demonstratierecht, ondermijning en verwarde personen? Kom 15 mei naar het HCB Seminars ‘Topsprekers in Veiligheid’ met mr. Jan van der Grinten (Van Doorne), prof. dr. Michiel van der Wolf (Rijksuniversiteit Groningen) en prof. dr. Karin van Wingerde (Erasmus Universiteit).