Laaggeletterdheid en armoede: wat speelt zich allemaal af in woonwagenkampen?

Woonwagenbewoners leven met hun eigen cultuur en gebruiken in hun eigen gemeenschappen, niet zelden op locaties die afgezonderd zijn van de rest van de samenleving. Een deel van deze bewoners heeft te maken met sociale problematiek zoals laaggeletterdheid, geen startkwalificatie en armoede. De weg naar de overheid is voor hen doorgaans moeilijk te vinden, terwijl dit juist van belang is nu woonwagenlocaties op verschillende plaatsen weer groeien.

De woonwagenlocaties behoren in verschillende gevallen bij de kwetsbare gebieden in onze samenleving. De bewoners vallen onder de bijzondere- en kwetsbare doelgroepen. Dit zijn mensen die een sociaaleconomische achterstandspositie hebben en hierdoor eerder in de problemen kunnen komen. Woonwagenbewoners hebben ook te maken met deze achterstand. ‘Een deel ervan is laaggeletterd en zijn hierdoor minder goed verstaanbaar in woord en schrift. Dat is problematisch op het moment dat je met de overheid communiceert of wanneer je op zoek bent naar werk’, legt Frank van Summeren uit, adviseur op het gebied van zorg en veiligheid bij RONT Management Consultants. ‘Daarnaast vergroot het de kans om je opleiding niet af te maken. Laaggeletterdheid in combinatie met het ontbreken van je startkwalificatie verhoogt ook weer de kans op een leven in armoede.’ De afgelegen locatie speelt volgens Van Summeren ook een rol bij het ontstaan en in standhouden van problemen. Dat komt doordat het zicht van de overheid van buitenaf in sommige gevallen ontbreekt of beperkt is. Als problemen te laat gesignaleerd worden, vergroot dat de kans dat problemen verergeren.

In gesprek met de bewoners
Als hoofddocent is Van Summeren aanwezig op de HCB Cursus ‘Aanpak Bijzondere doelgroepen en Kwetsbare Gebieden’ die start op 10 juni 2022. In deze cursus gaat hij onder andere in op welke manier je misstanden achter de voordeur bij bijzondere doelgroepen signaleert en hoe je de leefbaarheid en veiligheid bevordert in kwetsbare gebieden waaronder woonwagenlocaties, voormalige vakantieparken, aandachtwijken, bedrijventerreinen en het buitengebied. ‘Het is belangrijk om in gesprek te gaan met de woonwagenbewoners. We willen de spijker op de kop slaan en voorkomen dat laaggeletterdheid en armoede generatie op generatie doorgegeven wordt’, legt Van Summeren uit. Dat betekent dus dat de problematiek bij de kinderen aangepakt moet worden. ‘Bij de ouders kun je niet altijd het verschil meer maken, maar je kunt er wel voor zorgen dat kinderen hun school afronden, beschikken over een startkwalificatie en niet laaggeletterd worden. Hierdoor weten ze de weg naar de arbeidsmarkt doorgaans beter te vinden.’

Het is volgens van Summeren ook belangrijk dat verschillende instanties zich laten zien in de woonwagenlocaties. De gemeente kan bijvoorbeeld optreden wanneer er misstanden plaatsvinden of aanwezig zijn om preventief problemen te voorkomen. Woningcorporaties kunnen ook de bewoners helpen. Vaak zijn de woonwagens in het bezit van deze organisaties.

Verschillen in aanpak
De aanpak kan persoonsgericht, groepsgericht of locatiegericht zijn. ‘Het kan zo zijn dat je een persoon helpt met het vinden van werk, maar je kan ook een groep mensen helpen met participatie aan de maatschappij. Dan ga je kijken wat je op een locatie kan doen’, legt Van Summeren uit. Laaggeletterdheid is een probleem dat ook persoonsgericht opgelost kan worden.
De bewoners hebben een cultuur waarin het heel belangrijk is om samen te leven. ‘Bij woonwagenbewoners is het bijvoorbeeld een no go om na verloop van tijd in een verzorgingshuis terecht te komen. Dat betekent dat ze echt goed voor elkaar zorgen. Daar kan je ze in faciliteren’, zegt Van Summeren. Hij geeft aan dat er soms spanningen ontstaan in woonwagenkampen waar een of enkele grote families de dienst uitmaken. Daarom is het belangrijk dat iedereen op een goede manier met elkaar kan opgroeien.

Groeiende doelgroep
De woonwagenlocaties zijn in diverse gemeenten weer groter aan het worden, waardoor aandacht voor deze bijzondere kwetsbare doelgroep extra van belang is. Tot 2018 gold het uitsterfbeleid voor woonwagens. Met dit beleid werden de woonwagenkampen steeds kleiner. De woonwagenbewoners hebben dit succesvol aangevochten. ‘Wat je nu ziet, is dat woonwagenkampen weer aan het groeien zijn waar ze eerst krompen. Nu wordt er gekeken hoe we dat in een goede baan kunnen leiden’, aldus Van Summeren. Daarbij wordt er ook aandacht besteed aan de hoeveelheid ruimte die de families hebben. Soms wonen er drie generaties in één woonwagen, waardoor er een gebrek een privacy is. Het aanleggen van meer standplaatsen, kan het welzijn van de bewoners vergroten.

Op de HCB cursus ‘Aanpak Bijzondere doelgroepen en Kwetsbare Gebieden’ wordt er verder ingegaan op de situatie van woonwagenbewoners. Ook komen andere bijzondere doelgroepen aan bod, zoals arbeidsmigranten en statushouders.

Meer leren over de omgang met bijzondere doelgroepen (arbeidsmigranten, woonwagenbewoners) en de aanpak van kwetsbare gebieden (waaronder aandachtswijken, vakantieparken, bedrijventerreinen, woonwagenlocaties en buitengebieden)? Kom naar de HCB Cursus ‘Aanpak bijzondere doelgroepen en kwetsbare gebieden 2023’ die start op 17 maart 2023 in Den Haag, georganiseerd door het Haags Congres Bureau.