HCB Online Seminar De Veilige Gemeente 2020/2021 – Geïntegreerde aanpak van ondermijnende georganiseerde criminaliteit weer succesvol

Verslag door Ries Ouwerkerk, zelfstandig adviseur/conceptontwikkelaar sociale veiligheid, van het HCB Online Seminar ‘De Veilige Gemeente 2020/2021 – Geïntegreerde aanpak van ondermijnende georganiseerde criminaliteit’ georganiseerd door het Haags Congres Bureau op 13 november 2020.

Het online seminar van 13 november over de geïntegreerde aanpak van ondermijnende criminaliteit werd ook deze keer, coronaproof (MS-Teams), opgeluisterd door een keur aan deskundige sprekers;

Leonie Willemsen (Programmamanager Ondermijning, gemeente Tilburg), Peter van der Graaf (Programmamanager Ondermijning, gemeente den Haag), Freek Pecht (Coördinator synthetische drugs, Politie Zeeland West Brabant), Rickert Ahling (Officier van Justitie, Functioneel Parket Amsterdam), Greetje Bos (Wethouder, gemeente Breda), Maryam El Rahmouni, Projectleider Maatschappelijke Weerbaarheid, RIEC Midden-Nederland), Clara Vanquekelberghe (Criminoloog, ARIEC, Belgische federale politie) en Frank van Summeren (adviseur veiligheid, RONT Management Consultants).

Leonie Willemsen opende het seminar en hoste op professionele wijze het ochtenddeel van het programma. Zij lichtte niet alleen het programma toe, maar gaf ook een inkijk in de Tilburgse praktijk. Een praktijk die is gestoeld op een tweetal pijlers; weerbare wijken en een weerbare overheid, waarbij het accent ligt op de mogelijkheden van het bestuurlijk instrumentarium, intelligence, communicatie en nieuwe ontwikkelingen.

Het gaat om het vinden van de juiste balans tussen preventie en repressie met op dit moment in Tilburg een doorontwikkeling van de preventieve aanpak in de ketensamenwerking. De driehoek thuissituatie, schoolsituatie en leefomgeving speelt vervolgens een cruciale rol als het gaat om de aanpak van drugs-, patser- en gezinsproblematiek en ook het concept zoet-zuur-zout-bitter; screening (bitter), moeten verhuizen (zuur), hulp aan kwetsbare mensen (zout) en steun aan welwillenden (zoet), biedt dan een mooi handvat voor een evenwichtige benadering.

Peter van der Graaf nam het stokje van Leonie over met een toelichting op de Haagse situatie, een gemeente met 45 criminele netwerken en waar thema’s als drugs, mensenhandel, vastgoedfraude, gokken en zorgfraude een nadrukkelijke rol spelen in het ondermijningsbeeld. Op meerdere locaties (Schilderswijk, Transvaal, de groente- en fruitmarkt, Scheveningen, etc.) en binnen verschillende branches (horeca, autobranche, uitzendbureaus, vastgoed, zorg, etc.) is de aanpak van ondermijning aan de orde. Het Haags Economisch Interventieteam (HEIT), dat vele controles doet en bestuurlijke rapportages maakt, heeft met haar specifieke werkwijze, inmiddels goed zicht op de praktijk gekregen.

Tevens meldde Peter dat door personele uitbreiding van het Bureau Bibob de wet nu ook meer innoverend kan worden ingezet. Denk aan een toets op ligplaatsovereenkomsten in Scheveningen, maar ook een focus op het verzwijgen van gedane investeringen bij vergunningsaanvragen en het onvolledig zijn voor de Algemene Wet Bestuursrecht bij het overleggen van stukken.

Tot slot lichtte Peter de Haagse focus op de Weimarstraat toe. Een gebied met coffeeshops, een shisha-lounge, leegstand, overlast, etc. Ingezet is daar bijvoorbeeld op een specifiek pand voor o.a. een transformatiemanager, een ondermijningsartikel in de APV, een sterk stimuleren van het gebruik van de Meld een Vermoeden-app door bewoners, maar ook een unieke vergunningsplicht voor het woon-winkelgebied.

Freek Pecht nam de deelnemers mee in de politionele aanpak van de synthetische drugs in Zeeland en West-Brabant. Waar al duidelijk was dat Nederland internationaal een hotspot is waar het gaat om synthetische drugs, bracht een boerderijbrand in juni dit jaar een productielocatie van ongekende omvang aan het licht, die dit nog eens nadrukkelijk bevestigde. Niet alleen de aantallen aangetroffen drugslabs nemen toe, ook het productievolume per aangetroffen lab. Maar gezien het ideale ondernemersklimaat in NL voor wat betreft de productie van syndru; wat kan de politie hierin veranderen? Het vroegtijdig waarnemen en de pakkans zullen dan ook zonder meer vergroot moeten worden. Volgens Freek moet daarvoor worden ingezet op meer kennis bij de politie, meer kennis bij de ketenpartners, ‘awareness’ die leidt tot meldingsbereidheid onder burgers en tenslotte een integrale aanpak op dit specifieke thema.

Deze aandachtpunten hebben inmiddels, zo gaf hij aan, al geleid tot de organisatie van meerdere Masterclasses voor politie en ketenpartners, nagebouwde laboratoria als trainingslocatie en een gericht inzetten van media om de meldingsbereidheid te stimuleren. Bij het waarnemen en bewust maken van burgers wordt ook aan de buurtpreventieteams een rol toegedicht.

Voor het (meer) integraal werken op dit fenomeen verwees Freek naar het RIEC in het kader van veegweken synthetische drugs, waar de partners samen staan voor het aantreffen en afpakken, het binnenhalen van belangrijke informatie en het frustreren van het criminele proces. Waar mogelijk worden de media bij acties betrokken. Zo wordt het burgers niet alleen duidelijk wat de politie doet, maar krijgen zij feitelijk ook feed-back op de door hun gedane meldingen.

Rickert Ahling bracht op een mooie manier de schizofrenie van het werk van een Officier van Justitie in beeld. Het is immers enerzijds de verantwoordelijkheid van het OM om met de mogelijkheden die de wet biedt ‘boeven te vangen’, maar anderzijds ook om ‘moeilijk te doen’ waar de rechtsbescherming van de verdachte dit veronderstelt. Zo dient het handelen binnen het strafrecht bijvoorbeeld te voldoen aan de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit en waar de inbreuken op vrijheden zwaarder worden, worden ook de eisen en procedures waaraan men zich te houden heeft zwaarder. Samengevat, instrumentalisme versus rechtsbescherming.

Verder hield Rickert een stevig pleidooi om minder klassiek en verkokerd te kijken naar de verantwoordelijkheden van de verschillende partners. Met de uitdaging om het ‘criminele systeem’ te verstoren moet anders gedacht worden en samen naar mogelijkheden worden gekeken. ZSM is hier een mooi voorbeeld van, maar denk ook aan Serious Crime Task Force, waar ook al met private partijen wordt samengewerkt. Samen kijken naar wat kan en mag.

De Bredaase wethouder Greetje Bos, voormalig Officier van Justitie, schetste met haar verandering van werkveld feitelijk ook het accent te hebben verschoven van repressie naar preventie. Met het aanreiken van mooie voorbeelden, zoals het project ‘Grote Broer en Zus’, waar met een focus op de ontwikkeling van jongeren gewerkt wordt aan veiligheid in de wijk, lichtte zij het belang toe van het ‘aan de voorkant’ werken aan veiligheid.

Bij het werken aan preventie en weerbaarheid dichtte zij een belangrijke rol toe aan de burgers zelf. Op de thema’s HIC, Cybercrime en ondermijning kunnen de buurtpreventienetwerken en burgers in algemene zin een bijdrage leveren als hen de juiste kennis, maar ook vertrouwen, wordt gegeven. Zo is er inmiddels in Breda al een Leergang Cybercrime en wordt ook E-learning ontwikkeld op het gebied van ondermijning.
Als uitsmijter van haar presentatie gaf ze aan dat we, omdat we in Nederland de oorlog tegen drugs al hebben verloren, echt anders naar zaken moeten kijken. We moeten het verdienmodel van de criminaliteit verstoren en softdrugs uit het strafrecht halen.

Maryam El Rahmouni gebruikte ter illustratie van haar presentatie de Golden Circle van Simon Sinek; samen tegen ondermijning (het ‘waarom’), het bundelen van krachten van de veiligheidspartners (het ‘hoe’) en het analyseren, informatiedelen, ondersteunen, etc. als RIEC (het ‘wat’). Samen acteren op het gebied van repressie en preventie.

Het sturen op maatschappelijke weerbaarheid veronderstelt volgens Maryam het je enerzijds richten op de weerbaarheid van de stad en anderzijds op het verstoren van het criminele ondernemersklimaat. Aan de hand van casuïstiek bracht zij mooi in beeld hoe met een samengaan van aandacht voor zorg en veiligheid de aanwas van jonge criminelen teruggedrongen kan worden, hoe geacteerd moet worden bij het ‘weghalen’ van iemand uit een familie en hoe lokaal een maatschappelijke tegenbeweging in gang gezet kan worden.

Om goed integraal samen te werken is het belangrijk om het verschil in belangen weliswaar te koesteren, maar als het effectief is, verdient de extra tijdsinvestering zich altijd terug.

De Belgische criminoloog Clara Vanquekelberghe belichtte de ontwikkelingen rond ondermijning bij onze Zuiderburen. Het ARIEC, het Arrondissementeel Informatie en Expertisecentrum, ondersteunt, faciliteert en coördineert de lokale besturen en politiezones op thema’s als drugs, motorbendes, autoverhuur, kansspel, etc. Zaken als preventief/proactief werken, verbanden leggen, multidisciplinair overleg en informatie-uitwisseling zijn hierbij richtinggevend.

Clara maakte met voorbeelden inzichtelijk hoe ook in België meer en meer het accent gelegd wordt op integrale samenwerking, het opnemen van ondermijning in het Nationaal Veiligheidsplan en wetsvoorstellen voor bijvoorbeeld aanpassing DIOB (Het Nederlandse BIBOB).

Na de in 2017 opgestarte ARIEC-pilot, worden inmiddels alweer drie nieuwe pilots vormgegeven. Voor respectievelijk Antwerpen, Namen en Limburg.

Alvorens daadwerkelijk interactief onder leiding van Frank van Summeren aan de slag te gaan met een fictieve casus, gebruikte Frank de metafoor van een voetbalelftal om het speelveld en de actoren (strafrecht, politie, instituties, politiek, etc.) bij de aanpak van ondermijning in beeld te brengen.

Hij lichtte verder de noodzaak toe van casus- en procesregie bij de aanpak van georganiseerde criminaliteit. Respectievelijk de regie op eigen en andermans inzet en, meer op afstand, de regie op het aan tafel krijgen van de juiste personen en het komen tot een plan van aanpak.

Na tenslotte verder ingezoomd te hebben op de werkzame principes bij de aanpak (Inhoud, persoon, relatie en proces), presenteerde hij als opmaat naar de casusaanpak de fases binnen de V-BOBB methodiek; Vraagstelling, Beeldvorming, Oordeelsvorming, Besluitvorming en Bewaking van de opbrengsten.

De casus die de deelnemers ter afronding van de dag gepresenteerd kregen betrof een zogenaamde kansarme wijk met criminele families, misstanden en overlast. In een drietal groepen, waarbij rollen als gemeente, politie, corporatie, OM, etc. werden verdeeld diende in een tijdsbestek van een klein uur een plan van aanpak te worden gemaakt en nadien te worden gepresenteerd.

De presentaties gaven blijk van een breed spectrum aan maatregelen, zowel preventief als repressief. Van aanpak schoolverzuim, het doen van huisbezoeken, sturen op meldingsbereidheid tot een ‘zero tolerance-aanpak’ van criminele kopstukken. Een gemene deler binnen de presentaties was dat sowieso gestart moet worden vanuit een degelijke analyse.

Met de terugkoppeling vanuit de groepen werd tevens uitgesproken dat teruggekeken wordt op een zeer succesvol en informatierijk seminar.

Ries Ouwerkerk
RFL Sociale Veiligheid

Meer leren over ondermijning, verwarde personen, jeugdcriminaliteit en andere actuele lokale veiligheidsthema’s? Kom vanaf 13 maart 2024 naar de HCB Seminars ‘Topsprekers in Veiligheid’ met o.a. prof. dr. André van der Laan (Universiteit Leiden), prof. dr. Michiel van der Wolf (Rijksuniversiteit Groningen) en prof. dr. Karin van Wingerde (Erasmus Universiteit).