De Brexit les: koers op maatschappelijke balans en kies betrouwbare leiders.

De Brexit heeft een schokgolf teweeg gebracht. Eurofielen hadden gehoopt dat de kracht van één Europa groter zou zijn dan het verlangen naar de oude nationalistische staat. Velen gingen er van uit dat de nieuwe communicatietechnologie, die voor vrijwel iedereen beschikbaar is, de wereld zodanig heeft ontsloten dat mensen mondiaal denken en handelen.  Immers, we kunnen tegenwoordig alles opzoeken, de actualiteit binnenhalen, en met onnoemelijk velen wereldwijd in contact treden. De wereld is onze achtertuin geworden en dus zijn wij wereldburgers. Mensen zouden inzien dat in deze wereld, om een beetje vreedzaam en ordelijk samen te leven, afspraken gemaakt moeten worden, zowel Europees als mondiaal. Die afspraken betreffen  onder meer basale mensenrechten, de wijze waarop staten en volken met elkaar omgaan, en transacties die we met elkaar aangaan. Dit is in wezen niet zo’n heel ingewikkeld verhaal, en het verhaal lijkt overtuigend genoeg. Nu blijkt het toch lastig te zijn om dit aan de goegemeente uit te leggen. Mensen reageren vaak vanuit emoties, overtuigingen  en onderbuikgevoelens, of het eigenbelang. Dat kan de voedingsbodem zijn voor populisme en zelfs extremisme.

In de moderne samenleving voelen bepaalde groepen zich te kort gedaan. Velen menen dat er zaken van hen worden afgepakt, dat men aan zijn lot wordt overgelaten. Dat geldt zeker voor groepen die er in koopkracht op achteruit gaan of minder op voorúit dan gemiddeld. Dat betreft mensen die werkeloos worden, bijstandsgerechtigden, chronisch zieken en gehandicapten en een fors deel van de gepensioneerden. Deze laatste groep heeft weliswaar meer vermogen dan andere leeftijdsgroepen, maar dat zit vooral in de eigen woning. De groepen die er niet veel op vooruit gaan of er op achteruit gaan vrezen nieuwe regelgeving, die leidt tot inleveren. Ook al hebben we nog steeds een hoogwaardig systeem van medische en sociale zorg. En ook al zouden mensen die het goed hebben solidair kunnen zijn met de jongere generaties die nog maar moeten zien of ze in de toekomst eenzelfde welvaartsniveau weten te bereiken.

Bij de Brexit stemming zijn het vooral de ouderen, plattelanders en mensen met een lage opleiding die voor uittreding uit de EU hebben gestemd. Waarom? Deels vanwege de angst voor inmenging en concurrentie op de arbeidsmarkt. Maar ook omdat men de ontwikkelingen niet meer kan bijbenen, en dus uit nostalgie de situatie van vroeger terug wil. De Brexit heeft vooral laten zien dat er een kloof is tussen oud en jong, geschoolden en ongeschoolden, mensen die mondiaal zijn georiënteerd en mensen die zich thuis voelen in besloten gemeenschappen. Door bepaalde opiniemakers zijn deze groepen op een handige manier tegen elkaar uitgespeeld. De stemmers voor uittreding zijn weggezet als bekrompen, domme, kortzichtige provincialen. Maar deze mensen zijn vooral bezorgd over hun toekomst, en menen oprecht dat een grootschalige moloch als de EU veel te weinig aandacht heeft voor hun zorgen. De Brexit zegt dus iets over hoe kwetsbaar mensen zich voelen als ze moeite hebben met zich een plek te  verwerven in een snel globaliserende wereld. Deze mensen zijn een prooi voor populistische leiders en partijen die de gevoelens van onvrede weten te vertolken en groepen tegen elkaar uitspelen. Deze opiniebespelers tonen meestal geen echt leiderschap. Leiderschap waarbij men boven de partijen staat en de groepen kan binden in plaats van scheiden. Dat vergt aandacht voor positie van de kwetsbaren.

Welke politieke leiders en partijen nemen hier in Nederland verantwoordelijkheid voor, om te voorkomen dat er een brede Nexit stemming ontstaat? Het is aantrekkelijk om je als politieke partij een status te verwerven door mee te doen met het spel van zondebokken aanwijzen en aansturen op een tweedeling in de samenleving. Maar hoe meer we polariseren, hoe groter het risico op een crisis in de samenleving. We hebben nu echt leiders nodig die de brug slaan tussen de voortdenderende globalisering en het verlangen naar een veilige thuishaven. Balans tussen grote en kleine wereld.

Raf Daenen wethouder PvdA Oirschot