Armoede, gaat niet alleen om geldgebrek maar heeft vaak een verhaal.

Armoede heeft vele gezichten. Denk aan de boeren die door dalende melkprijzen, of door noodzakelijke investeringen om aan de eisen van milieu en gezondheid te voldoen, financieel verlies lijden. Of gezinnen die door leningen hun schuldenlast niet meer kunnen dragen als een van de ouders werkeloos wordt. Of mensen die bij een ingrijpende gebeurtenis zoals ziekte, een echtscheiding, een ongeval, het hoofd niet meer boven water kunnen houden. Of koopverslaafden die zich vaak uit onvrede steeds laten verleiden om zaken aan te schaffen die ze zich eigenlijk niet kunnen permitteren. Ook door psychosociale problemen, verslavingen of ongeplande zwangerschap kunnen schulden oplopen.

Er zijn dus vele verschillende situaties waar we als gemeente in het kader van sociale zaken of anderszins mee te maken kunnen krijgen. Soms komen zulke situaties vanuit onverwachte hoek aan het licht. Niet alleen bij mensen op opvanglocaties, maar ook mensen die zich terugtrekken op een vakantiepark, die in een caravan achter op een erf verblijven, of op andere onverwachte locaties. Vaak trekken mensen om een of andere reden niet tijdig aan de bel, waardoor ze terecht komen in een negatieve spiraal, met deurwaarders, dwangbevelen of schuldsanering. Waarom mensen het zo ver laten komen? Het kan zijn uit schaamte, onvermogen om de situatie te overzien of omdat de omgeving niet tijdig signaleert.

Het probleem van de schuldenlast van burgers staat ook op de politieke agenda. Er kan worden gevraagd om extra financiële middelen vanuit de gemeente, om burgers middelen te geven om uit hun benarde situatie te komen. Deze oplossing heeft een curatief karakter, het is in feite al te ver gekomen. Daarom zou een preventieve aanpak veel beter zijn. Dat betekent op de eerste plaats dat signalen van problemen van financiële tekorten al eerder moeten worden opgevangen. Denk aan kinderen die zonder brood op school komen, mensen die in dezelfde winkel steeds impulsaankopen doen, mensen die met klachten over lusteloosheid, depressie of vage lichamelijke klachten bij de huisarts aankloppen. Vaak wordt geschroomd om in iemands privéleven binnen te dringen. We zijn niet zo goed in het doorvragen en sturen, omdat we het druk genoeg hebben met onszelf, of omdat we bang zijn voor mogelijke confrontaties of omdat we misschien meegezogen worden in andermans leed.

Er is ook een bredere maatschappelijke oorzaak van de problemen. Er wordt in reclames vaak de boodschap gegeven dat alles kan, dat mensen recht hebben op een dure levensstijl en dat kinderen de beste merkproducten moeten kunnen krijgen. Vaak kunnen we de verleiding van dergelijke boodschappen niet goed weerstaan. Dit roept de vraag op hoe we mensen leren omgaan met verleidingen, met misleidende informatie of met het relativeren van wat anderen hebben. En mensen kunnen worden geholpen met budgetteren, het vinden van goede en goedkope producten, en met het zoeken naar de juiste financiële ondersteuning.

In de opvoeding en het onderwijs kan worden begonnen met het leren doorzien van bepaalde reclames, het lezen van de kleine lettertjes, het weerbaar maken tegen verleidingen of tegen wat anderen hebben. Er zijn organisaties of zelfhulpgroepen om te ontsnappen uit de knellende greep van verslavingen of ongezond gedrag. Het blijft echter lastig om sturing en begeleiding, dwang  en drang vanuit de directe omgeving toe te passen. Ook bij de meer professionele hulpverlening is er nog het nodige mis. Vaak verhinderen regels en verordeningen, privacybeleid en bureaucratie dat voor de hand liggende oplossingen worden toegepast.

Vanuit de gemeente is het juist in het kader van de decentralisatie mogelijk om dicht bij huis in te grijpen. Maar dan moeten we wel het lef hebben om onze diensten en medewerkers de ruimte te geven om oplossingen op maat te bieden. We zijn misschien meer gebaat bij een niet geoormerkt werkbudget  dat flexibel kan worden ingezet, dan bij het uitvaardigen van regels en het verscherpen van controles na elk incident.

Raf Daenen, docent Maatschappelijke Ontwikkeling Fontys  socialestudies