Paniek en gevaarlijke situaties: De kanttekening bij vrijheid van meningsuiting

Door Maartje Vis, VL-Nieuws

De overheid op het verkeerde been zetten door het maken van foute grappen en verspreiden van onwaarheden: in ons tijdperk van desinformatie komt dit steeds vaker voor. ‘Een groeiend probleem’, volgens Arnout de Vries. Hij verricht onderzoek op het gebied van sociale media en maatschappelijke veiligheid bij de TNO.

‘Er zijn een hoop grappenmakers die heel creatief zijn in hun uitingen en soms plaatjes bewerken of op andere manieren lol maken. Hierbij lijkt het alsof er iets ergs gaat gebeuren, maar heel vaak is dat niet het geval’, vertelt De Vries. Als voorbeeld geeft hij het terughalen van foto’s die in het verleden gemaakt zijn. Deze worden dan in een nieuwe context geplaatst, waardoor het lijkt alsof er opnieuw iets ergs gebeurd is. ‘Mensen kunnen zeggen dat er een auto op de kop geslagen is en in de fik staat, terwijl het filmpje daarover zomaar 6 jaar geleden gemaakt kan zijn op een heel andere plaats’, legt De Vries uit. De Vries is één van de hoofdsprekers op de komende editie van de HCB Seminarreeks ‘Veiligheid, recht en bestuur 2022 – Burgers en Veiligheid’ met nog seminars op 2 juni en 16 juni.

Het verspreiden van nepnieuws zorgt ervoor dat mensen een vertekend beeld van de situatie krijgen. Het kan de indruk wekken dat het gevaarlijk gaat worden in Nederland, terwijl dit niet het geval hoeft te zijn. ‘Als er in Nederland een grote aanslag aankomt, zitten er nu al mensen klaar die precies op dat moment met informatie gaan komen die niet waar hoeft te zijn. Ouders kunnen denken dat hun kind op die locatie was waar het plaatsvond en dat leidt tot gigantische paniek’, zegt De Vries.

De onrust leidt tot overbelasting van de hulpinstanties. ‘Op het moment dat er iets gebeurt, zijn de hulpdiensten al druk bezig met hulp verlenen aan wie dat nodig heeft. Als daarnaast nog een groot deel op internet kijkt en daardoor onnodig denkt dat ze 112 moeten bellen, is dat wel heel kwalijk’. De Vries vindt dan ook dat er harder opgetreden mag worden tegen het bewust verspreiden van desinformatie, omdat het tot gevaarlijke situaties kan leiden. In de meeste gevallen is het niet strafbaar om de samenleving en overheid op deze manier op het verkeerde been te zetten. Dat heeft te maken met onder andere de vrijheid van meningsuiting. ‘Deze vrijheid is belangrijk en heel goed, maar dat betekent wel dat je ook allemaal kwalijke grappen kan maken’, zegt De Vries.

Het groeiende probleem van desinformatie is deels technologisch op te lossen. Bij TNO analyseren ze digitaal gedrag. ‘Wij analyseren gedrag in het algemeen. Op het internet kun je afwijkende patronen waarnemen. Pas als veiligheidsdiensten serieuze dreigingen in patronen zien, kunnen zij verder inzoomen op een individu. Zomaar zonder aanleiding mag dat niet. Dat komt door de AVG-wet die we in Nederland hebben.’ Nadat de desinformatie herkend is, kan er door middel van communicatie op worden ingespeeld, aldus De Vries.

Volgens hem ligt de oplossing niet alleen bij slimme analisten, maar bij de gehele maatschappij. ‘Je hebt de overheid, de media, de burgers en bedrijven nodig om het kaf van het koren te scheiden, dus wat is wel waar en wat niet. Er is niet één partij die dat kan oplossen of iets kan rechtzetten.’ Volgens De Vries maken we hierin als samenleving gezamenlijk stappen vooruit. In een volgend artikel lees je hoe wij als maatschappij een bijdrage kunnen leveren aan de bestrijding van nepnieuws en deelt De Vries nieuwe tools die jouzelf en anderen kunnen helpen in verschillende onveilige situaties. Van oorsprong werd deze kennis alleen bij de Politieacademie onderwezen, maar in de aankomende HCB Seminarreeks ‘Veiligheid, recht en bestuur 2022- Burgers en Veiligheid’ zal hij deze tools aan iedereen die er kennis van wil nemen presenteren. Overheden, burgers of bedrijven, zij kunnen allen bijdragen aan meer veiligheid.

Meer leren over burgers en  veiligheid van Arnout de Vries, senior innovator, TNO, Dr. Marc Schuilenburg, hoogleraar Digital Surveillance, Erasmus School of Law, Robert van der Noordaa, Trollrensics , Dr. Sara Stronks, Onderzoeker lectoraat Maatschappelijke Veiligheid, Saxion Hogescholen en Onderzoeker Politieacademie, Frank van Summeren, adviseur, RONT en Remko van Broekhoven, filosoof? Kom naar de geheel nieuwe editie van de HCB Seminarreeks ‘Veiligheid, recht en bestuur’ met nog seminars op 2 juni en 16 juni 2022 georganiseerd door het Haags Congres Bureau.