Een einde aan ondermijning

Hans Boutellier, Ronald van Steden, Yarin Eski e.a. . (2020). Een einde aan ondermijning. Tijdschrift voor Veiligheid (19) 1, 3-16.

Ondermijning is een buzz-woord binnen de Nederlandse politiek en het veiligheidsbeleid. Op nationaal en lokaal niveau zijn er grote zorgen over vermenging van de bovenwereld en de onderwereld die de democratische rechtsorde aantast. Zodoende zou alles op alles gezet moeten worden om het sluipende gevaar van ondermijning aan te pakken. Echter, wat is ondermijning nu precies? En waarom slaat het begrip nu zo bijzonder hard aan? In deze bijdrage staan de auteurs stil bij deze en enkele andere belangrijke vragen over de opkomst en de inzet van het begrip ondermijning om zo meer conceptuele helderheid te bieden. Door een kritische reflectie op ondermijning als speech act, namelijk ‘ondermijnisering’ (cf. securitisering), en op basis van empirisch onderzoek, kan gesteld worden dat er twee discoursen zijn die de effectiviteit van het begrip bemoeilijken: één specifiek toegespitst op de drugsindustrie met alle illegale activiteiten daaromheen en één die in de breedte gaat over onwettelijk en onwenselijke ontwikkelingen die maatschappelijke continuïteit dwarsbomen. Concluderend stellen de auteurs dat het begrip ondermijning beleidsmatig mobiliserend werkt, maar operationeel een verlammend effect dreigt te hebben.

Ondermijning is een buzz-woord binnen de Nederlandse politiek en het veiligheidsbeleid. De politie waarschuwt voor een vergaande ‘vermenging van de bovenwereld en de onderwereld’ die ‘ons allemaal raakt’,¹ het Openbaar Ministerie maakt zich ernstig zorgen over een soort criminaliteit ‘die maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin schaadt’² en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten wijst erop dat de aanpak van ondermijning ‘al langer geen exclusieve taak van de politie en het Openbaar Ministerie’ meer is en pleit voor een ‘georganiseerde overheid die alle instrumenten en middelen inzet die ze tot haar beschikking heeft’.³
Tien Regionale Informatie en Expertise Centra (RIEC’s) en het Landelijk Informatie en Expertise Centrum (LIEC) richten zich op de bestrijding van ondermijnende criminaliteit, compleet met jaarverslagen en een eigen e-zine: ‘Code Geel’.⁴ Inmiddels is er vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid een programma ‘anti-ondermijning’ opgetuigd, waarmee het ‘ruimhartig’ € 100 miljoen ter beschikking heeft gesteld om overheidspartijen, liefst in samenwerking met andere partijen, de criminele business in ‘het hart’ te raken.⁵ Ook hebben lokale overheden een ‘meervoudige aanpak van ondermijnende criminaliteit’ geïnitieerd.⁶ Tel daarbij het aantal congressen, symposia, workshops en nieuwsberichten over ‘ondermijning’ op en we kunnen gerust stellen dat het begrip ondermijning een game changer in de veiligheidswereld is gebleken.
Daarbij valt op dat ondermijning een veelomvattend begrip is dat voor allerlei ongewenste en verstorende gedragingen wordt ingezet, waardoor precisie en helderheid ontbreken – het heeft klaarblijkelijk een sterke verleidingskracht. Waar komt ondermijning vandaan, en waar gaat deze veiligheidsstrategie naartoe? Waarom is ondermijning zo in zwang geraakt onder bestuurders en beleidsmakers? Het doel van dit artikel is om meer conceptuele helderheid te bieden. Daartoe gaan we in op de opkomst en de inzet van het begrip ondermijning. Vervolgens constateren we dat er twee discoursen zijn die de effectiviteit van het begrip in de weg staan. Geleidelijk heeft het begrip zich toegespitst op de drugsindustrie; daar zijn in de Nederlandse context ook goede redenen voor. We concluderen dat het begrip ondermijning beleidsmatig mobiliserend werkt, maar operationeel een verlammend effect dreigt te hebben.

Lees verder via bjutijdschriften.nl

Meer leren over een geïntegreerde aanpak van ondermijning? Kom 13 november naar de geheel nieuwe editie van ons half-jaarlijks HCB Live + Online Seminar ‘De Veilige Gemeente 2020/2021 – Geïntegreerde aanpak van ondermijnende georganiseerde criminaliteit’ met oa Leonie Willemsen, Programmamanager Ondermijning Gemeente Tilburg, Freek Pecht, Eenheidscoördinator synthetische drugs, Politie Zeeland-West-Brabant en Frank van Summeren, RONT Management Consultants