De aanpak van georganiseerde criminaliteit in Medellin in Colombia

In de zomer van 2018 was ik op reis in Colombia waarbij ik veel van het land heb gezien, waaronder ook Medellin, de stad waar Pablo Escobar groot is geworden.

Door: Frank van Summeren

Cocaïne-imperium
Pablo Escobar bouwde een imperium op rond de handel in cocaine, die uit dichtbeboste gebieden uit ondermeer Colombia kwam en werd doorgevoerd naar de Verenigde Staten en Europa. Het Medellinkartel controleerde een wijdvertakt productie- en handelsnetwerk waar vele Colombianen een goed inkomen aan verdienden. Als gevolg hiervan kwamen er veel winkels met dure merkartikelen, autodealers, clubs en restaurants in Medellin profiterend van de onvoorstelbare hoeveelheid geld die moest worden witgewassen. Ook de vastgoedsector groeide als nooit tevoren.

Ontsnappen aan ellende
Het Medellinkartel rekruteerde zijn mensen vooral in de volkswijken, die vaak op kilometers buitengesloten waren van wat er in het stadscentrum gebeurde. Voor veel mannen en jongens, kansloos op de arbeidsmarkt, boden straatbendes een zekere mate van bescherming, inkomen en een manier om uit de ellende te ontsnappen.

Publieke ruimte
In de drugseconomie was je voor of tegen. De publieke ruimte was in de tijd van Escobar grotendeels in handen van het Medellinkartel, die het openbare leven ’s-avonds controleerde. Het publiek in de uitgaangsstraten, op de pleinen en in de parken veranderde van samenstelling. Waar nu ook de mensen uit de volkswijken aan de rand van stad naar het centrum kwamen, bleven de hogere middenklasse en de rijken weg. Zij verschanste zich in hun villa’s en appartementen die door de benodigde veiligheidsmaatregelen eerder op bunkers leken. De gevolgen hiervan zijn nu nog steeds zichtbaar. Ook nu leven de rijken en de hogere middenklasse in Colombia in afgeschermde gebieden vergelijkbaar met de gated communities in Zuid-Afrika.

Gewelddadig verleden
Medellin stond lang bekend als een oord dat beheerst werd door de drugshandel. Pablo Escobar de kartelleider, was verantwoordelijk voor talloze misdaden. Tijdens zijn hoogtijdagen, in de late jaren tachtig van de 20ste eeuw, genoot Medellin de twijfelachtige eer de gevaarlijkste stad ter wereld te zijn. Op enig moment werden er op elke 100.000 inwoners 380 vermoord. Medellin telde toen 2 miljoen inwoners. Pablo Escobar stelde tegenstanders waaronder politieagenten de keuze tussen zilver (steekpenningen aannemen) en lood (de kogel).

De stad terugveroverd
De eerste jaren na de dood van Pablo Escobar en het uiteenvallen van het Medellinkartel heerste er chaos en verdeeldheid in de stad. Onderlinge strijd tussen straatbendes en pogingen van de politie om de orde te herstellen leidden tot nog meer geweld en doden bij schietpartijen.

De ommekeer
De stad Medellin heeft een ommekeer bewerkstelligd door niet zo zeer te investeren in veiligheidsmaatregelen, maar in infrastructuur en mobiliteit, educatie, kunst en cultuur. De volkswijken aan de rand van de stad die bijna kopje onder gingen in het bendegeweld en de schrijnende armoede, werden door middel van een nieuw metrostelstel, kabelbanen en bussen verbonden met de rest van de stad waaronder het centrum. Op deze manier kregen deze bewoners een betere toegang tot werk, onderwijs, gezondheidszorg en andere voorzieningen zoals bibliotheken die gratis toegankelijk zijn. Daarnaast kwamen er alfabetiseringsprojecten, bibliotheken, scholen en culturele centra en wel in de oude met kogels doorzeefde oorlogszones van de drugsbendes. Het gericht sociaal beleid voor de lage inkomensgroepen in de volkswijken hebben de spanningen in de gemarginaliseerde delen enigszins verminderd en de kansen voor de bewoners vergroot. De grootste verbeteringen hebben plaatsgevonden in het centrum van de stad, waar veel is geïnvesteerd in de publieke ruimte en zijn de straten en pleinen terugveroverd op de drugsbendes.

Hoopvolle toekomst
Ook al is de drugscriminaliteit niet helemaal uit het straatbeeld verdwenen, het gaat onmiskenbaar beter. In 2011 was het moordcijfer gedaald tot 70 op de 100.000 inwoners, in 2015 tot 20. Als deze trend zich doorzet, kan Medellin als een internationaal succesverhaal worden beschouwd.

Opgedane kennis en ervaringen
Wat kunnen we in Nederland en de rest van de wereld leren van de opgedane kennis en ervaringen die in Colombia en in het bijzonder in Medellin zijn opgedaan bij de aanpak van ondermijning en georganiseerde criminaliteit? Allereerst dat meer investeren in veiligheid niet altijd de oplossing is voor diepgewortelde criminaliteit in de samenleving. De bestrijding van ondermijnende criminaliteit vraagt soms om een meer alternatieve en meer creatieve en minder voor de hand liggende aanpak. Door de kansen in achtergestelde wijken te vergroten, kan de voedingsbodem voor criminaliteit worden weggenomen. Dit zorgt niet alleen voor meer veiligheid, maar ook voor meer gelijkheid en minder armoede. De leiders van criminele netwerken vinden hierdoor geen gehoor meer in de hiervoor door armoede geplaagde wijken en hebben het nakijken. Indien nodig kan hierna de criminaliteitsbestrijding worden opgeschroefd, waarbij de overheid de steun geniet van nagenoeg alle lagen van de bevolking.

Frank van Summeren spreekt over zijn ervaringen in Colombia en Mexico tijdens het Nieuwspoort Seminar De Veilige Gemeente 2020 – Ondermijnende georganiseerde criminaliteit in internationaal perspectief. Verder met onder meer Ton Rombouts (lid Eerste Kamer namens het CDA), Leonie Willemsen (Programmamanager Ondermijning, Gemeente Tilburg) en Kris Renckens (directeur Veiligheid Stad Antwerpen)