Column Het Criminele brein repareren – Ethisch verantwoord?

Criminelen zijn een gevaar voor de samenleving, denk maar aan moord, doodslag, afpersing en bedreigingen. Maar wat te doen als een crimineel zijn straf heeft uitgezeten en vervalt in recidive? Ondanks psychotherapie! Alweer een straf en opsluiten is vaak niet de juiste oplossing.. Zeker niet als er aangetoond kan worden dat er afwijkingen in de hersenen aanwezig zijn. En hoe ethisch zijn interventies die het doel hebben  het criminele brein te repareren?

Vooraanstaand psycholoog Cesare Lombroso stelde in de negentiende eeuw dat criminelen bepaalde ‘slechte genen’ met zich meedroegen. Ook aan het uiterlijk zou je kunnen afleiden of iemand criminele neigingen had. Lombroso’s tijdgenoot Gabriel Tarde gooide het over een andere boeg: het milieu waarin je opgroeit, zou bepalen of je het slechte pad op zou gaan. Over een ding waren de twee psychologen het wel eens: de crimineel zelf kon er niets aan doen dat hij was zoals hij was. Had deze dan geen vrije wil?

Celstraf maakt vaak juist crimineel. Zeventig procent van alle celgestraften gaat binnen zes jaar opnieuw in de fout. De celstraf levert bovendien deels op wat het moet voorkomen: (opnieuw) crimineel gedrag. Ter vergelijking: recidive onder daders die veroordeeld worden tot een werkstraf ligt op vijftig procent. Tbs’ers recidiveren in dertig procent van de gevallen. Rechters, officieren van justitie en hulpverleners die dagelijks werken met delinquenten kennen allemaal de drie officieuze w’s: werken, wonen, wijf. Het zijn de drie factoren die met succes een criminele carrière kunnen afbreken dan wel voorkomen.Als criminelen zichzelf bewust of onbewust buiten de samenleving plaatsen door de wet te overtreden, wat schieten we er dan mee op om die uitsluiting van overheidswege te handhaven? Met andere woorden: als celstraffen vaak niet het beste middel zijn, wat werkt er dan wel?

Er zijn tal van neuro-technologieën om cognitieve vaardigheden en gedrag te verbeteren zonder dat daar een medische noodzaak voor is. Denk aan deep brain stimulation (DBS), chemische castratie, maar ook aan het voorschrijven van Ritalin. Zijn er ethische of medische bezwaren tegen de toepassing van deze techniek? Bijvoorbeeld op personen die veroordeeld zijn wegens gewelds- of zedendelicten en in eenTBS kliniek verblijven, omdat ze een gevaar vormen voor zichzelf en de samenleving? Dit soort ingrepen zijn niet meer terug te draaien. Denk eens aan de aanpak van recidive onder criminelen door bepaalde emoties via het brein te manipuleren. Hierover sprak Farah Focquaert, bioethica van de Universiteit van Gent over tijdens het Debat Het Criminele Brein Gerepareerd. Zij haalde een case aan van de zedendelinquent en tbs’er met euthanasiewens. [Bron: NOS] Van den Bleeken heeft 30 jaar in een gewone gevangenis gezeten en vond dat hij daar niet de psychische hulp kreeg die hij nodig heeft. Hij vond zijn leven ondraaglijk en wilde euthanasie. De Belgische arts die hem daarbij zou helpen gaf op het laatste moment te kennen dat hij er niet mee kon doorgaan. Zijn motivatie valt onder het beroepsgeheim.

Jelle A. Troelstra, psychiater Van der Hoevenkliniek Utrecht sprak over de dilemma’s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie bij zedendelinquenten. Het doel is delictgevaarlijkheid en verminderde kans op recidive te realiseren. Psychotherapie blijft belangrijk vanwege het inzicht en probleembesef, niet meer op deze manier verder willen leven en vooral de risicosituaties vermijden. We noemen een man/vrouw pedoseksueel als hij/zij zijn of haar geaardheid in praktijk heeft gebracht. Een pedofiel heeft weliswaar een duidelijke voorkeur voor kinderen, maar praktiseert die niet of nog niet, en zeker niet in de zin van een delict. Ook vind hij de nazorg van de uitbehandelde zedendelinquent dusdanig dat de veiligheid voor de samenleving gewaarborgd is.